เด็กบ้านนอก (ไปดูเขาเผาศพ)
ถนนสายนี้มาจากหลังสถานีรถไฟ ผ่านโรงเรียนวัดเจ็ดเสมียน ไปยังวัดสนามชัย แล้วก็ผ่านไปยังที่อื่นๆอีก จนถึงตลาดโพธาราม สมัยนั้นยังเป็นถนนดินแต่ในปัจจุบันนี้เป็นถนนลาดยางกว้างขวางอย่างดีแล้วครับ
ผมเด็กชายแก้วกับน้องชายของผมคือ ระฆัง สุวรรณมัจฉา ไปดูเขาเผาศพกันที่ทุ่งโล่งๆ (ด้านซ้ายของภาพซึ่งมองไม่เห็นในภาพนี้) ซึ่งในขณะนั้นที่วัดเจ็ดเสมียนยังไม่มีเตาเผาศพ ดังนั้นเวลาจะเผาศพก็ต้องแห่กันมาเผาที่ตรงนี้ พูดให้ชัดอีกทีก็คือตรงถนนเข้าโรงสูบน้ำในปัจจุบัน ทางด้านซ้ายมือนั่นเอง
ผมว่าในปัจจุบันนี้คงจะมีน้อยคนนักที่ทราบเรื่องนี้ ดังนั้นผมจะเล่าให้ท่านทราบสักนิดหน่อย เกี่ยวกับเรื่องการเผาศพของวัดเจ็ดเสมียนนี้ เอาเท่าที่ผมได้เห็นและจำได้นะครับ
เมื่อมีคนตายภายในตำบลเจ็ดเสมียน เขาก็นิยมกันมาตั้งศพทำบุญอุทิศส่วนกุศล ให้กับผู้ตายที่ศาลาวัดเจ็ดเสมียน ตอนกลางคืนก็จะมีการมีการสวดให้ศพเหมือนปกติ จะมีญาติๆคนที่รู้จักและคนคุ้นเคย มานั่งฟังพระสวดกันทุกๆคืน มีคนมากันมากหรือน้อย ก็แล้วแต่บารมีของเจ้าภาพ
การทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ตายนั้น จะสวดศพให้ผู้ตายกี่คืนก็ได้ ตามแต่เจ้าภาพหรือญาติผู้ตายจะต้องการ มีเงินน้อยหน่อยก็จะสวดเพียง ๓ คืน จะได้ไม่ต้องเปลืองค่าใช้จ่ายมาก เพราะว่าในแต่ละคืนจะต้องมีค่าใช้จ่ายพอสมควร จะหนักหน่อยก็ตรงที่ต้องประกอบอาหารเลี้ยงผู้ที่มาร่วมงานด้วยนั่นเอง
(ในปัจจุบันนี้ตามบ้านนอกผมก็ยังเห็นเขาทำอาหารเลี้ยงกันอยู่ สำหรับใน กทม.ผมว่าไม่มีการเลี้ยงอาหารกันแล้ว โดยเฉพาะวัดชลประทาน ปากเกร็ด นนทบุรี ซึ่งผมได้ไปงานศพที่วัดนี้หลายครั้ง)
เมื่อทำบุญอุทิศส่วนกุศลไปให้ผู้ตายครบ ๓ คืนแล้ว (สมมุติว่า ๓ คืน) ในตอนเช้าของวันที่ ๔ ซึ่งจะเป็นวันเผาศพ ก็จะมีการเลี้ยงพระเช้าเลี้ยงพระเพลเหมือนกับ ๓ วันที่ผ่านมา แต่วันนี้พิเศษหน่อยก็ตรงตั้งแต่เที่ยงไปแล้ว เจ้าภาพก็จะนิมนต์พระหลายๆรูปแล้วแต่เจ้าภาพจะต้องการ
เมื่อเสร็จพิธีการต่างๆที่ศาลาแล้ว เขาก็จะแห่ศพไปยังที่เผาศพ โดยเฉพาะของวัดเจ็ดเสมียนนี้ ที่เผาศพจะเป็นที่ทุ่งโล่งๆใกล้ๆกับโรงสีไฟเจ็ดเสมียน หรือหลังอาคารเรียน "เรือนหุ่นราษฎร์บำรุง" ของโรงเรียนวัดเจ็ดเสมียน และตรงริมถนนดินเล็กๆที่จะไปยังวัดสนามชัย (ในภาพมองเห็นวัดสนามชัย)
อาคารเรือนหุ่นราษฏร์บำรุง เป็นอาคารเรียนหลังหนึ่งของโรงเรียนวัดเจ็ดเสมียน
ดังนั้นในวันนี้ จะมีการเผาศพที่เมรุชั่วคราวตรงนี้ด้วย ผู้ตายคนนี้ผมลืมไปแล้วว่าท่านชื่ออะไร เป็นญาติผู้ใหญ่ของใคร จำได้แต่ว่าเป็นคนมีอายุมากแล้ว และเป็นที่เคารพนับถือของคนในตำบลเจ็ดเสมียนเป็นอันมาก โดยจะเห็นได้จากมีคนแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าสีดำ มาร่วมแห่ขบวนศพจากศาลามายังสถานที่เผา เป็นแถวยาวเหยียด แม้แต่เตี่ยกับแม่ของผมก็ยังมาร่วมขบวนด้วย ตอนนั้นเตี่ยของผมเป็นครูใหญ่โรงเรียนวัดเจ็ดเสมียน
โรงเรียนวัดเจ็ดเสมียน (สัจจานุกูล) มองเห็นเรือนหุ่น ราษฏร์บำรุง อยู่ทางด้านขวามือของภาพ
ขบวนแห่ศพเคลื่อนตัวมาได้ค่อนข้างช้า เพราะมีคนจำนวนมากร่วมขบวนแห่มาด้วย ข้างหน้าสุดมีแตรวงเป่าเพลงโศกโหยหวน แล้วนานๆกลองใหญ่จะลงจังหวะ ตุ้ม สักครั้งหนึ่ง พวกแตรวงเขาเดินกันข้างหน้า เพราะว่าต้องใช้พื้นที่มากจึงเดินนำมาข้างหน้า ถัดไปก็เป็นลูกหลานที่ถือรูปถ่ายของผู้ตาย กระถางธูปดอกใหญ่
แล้วจึงเป็นรถที่บรรทุกหีบศพของผู้ตายใช้คนช่วยกันเข็น ค่อยๆเลื่อนมา ติดตามด้วยญาติสนิท มิตรสหาย และชาวบ้านที่รู้จักมักคุ้นกับผู้ตาย หรือรู้จักกับลูกหลานของผู้ตายก็มาร่วมด้วย เป็นธรรมเนียม
ผมกับน้องชายยังเป็นเด็กอยู่ จึงไม่ได้เดินแห่ศพมากับเขาเพราะเตี่ยไม่ให้ไปยุ่ง ผมชวนน้องชายวิ่งตื๋อมาผ่านหน้าโรงเรียน ผ่านกองแกลบของโรงสีที่อยู่ใกล้ๆกับอาคารเรียนเรือนหุ่นราษฎร์บำรุง ทะลุถึงที่เขาจะเผาศพพอดี ณ ที่ตรงนั้นมีคนมายืนออกันอยู่เยอะแล้ว เห็นสัปเหร่อกำลังดูความเรียบร้อยของเมรุชั่วคราวอยู่ และกำลังเดินดูรอบๆเมรุชั่วคราวนั้น
ที่จริงสถานที่เผาศพแห่งนี้ มีมาช้านานแล้วตั้งแต่ก่อนผมเกิด หรือว่านานกว่านั้นหลายสิบปี ที่ดินตรงนี้ก็เป็นของทางวัด แต่ทางวัดก็ไม่ได้เทปูนให้เป็นเมรุถาวรเลย ดังนั้นถ้ามีศพมาเผาที่วัดนี้ก็จะมาเผาที่ตรงนี้ เจ้าภาพก็ต้องจ้างคนตัดฟืนขนฟืน (โดยสัปเหร่อจะเหมาจัดการให้หมด)
มาเรียงตั้งสูงเป็นกองฟอน เท่ากับว่าเป็นเมรุเผาศพชั่วคราวเท่านั้น สำหรับคนธรรมดาทั่วไปก็จะเผาตรงนี้เช่นเดียวกัน แต่การจัดการเรื่องเมรุก็จะแตกต่างกันไป แล้วแต่กำลังเงินของบ้านนั้นๆ
ญาติมิตรของผู้วายชนม์ เดินทางมาร่วมในงาน
สำหรับศพที่จะเผาในวันนี้ไม่ใช่คนธรรมดาที่เป็นชาวบ้านทั่วๆไป เขาจึงสร้างปราสาทจำลองขึ้นมา อย่างวิจิตรพิสดารครอบลงไป ที่เขาจะวางศพอีกทีหนึ่ง แล้วแต่งให้อย่างดี มีหลังคาฉลุด้วยหยวกกล้วย ตัดหยวกกล้วยสลักเสลาเป็นลายกนก ติดที่เสาทั้งสี่ด้าน
พร้อมทั้งตัดกระดาษขาวดำ เป็นรูปต่างๆปิดทับลงไป มีดอกไม้มาประดับทั้ง ๔ ทิศอย่างสวยงาม มองแต่ไกลแล้วสวยงามมาก
ส่วนสำคัญของที่เผาศพก็คือฐานที่รองรับศพ ซึ่งจะต้องมีที่วางฟืนอยู่ข้างล่าง เมรุชั่วคราวของท่านผู้นี้ลูกหลานทำให้อย่างดี มีการก่ออิฐทั้ง ๔ ด้านเป็นฐานรองรับศพด้วย เรียกว่ามองดูแล้วคิดว่าเป็นเมรุของแท้ ถาวร แต่ที่จริงแล้วเขาทำเพื่อเผาศพในวันนี้เท่านั้นเอง
นอกจากเจ้าของงานจะสร้างเมรุอย่างสวยงามแล้ว ยังปลูกเพิงชั่วคราวเป็นปะรำพิธี (สมัยนั้นยังไม่มีเต๊นท์) ปลูกอยู่ห่างจากเมรุเผาศพไปทางรั้วโรงสีไฟ สำหรับพระมานั่งสวดทำพิธี มีเก้าอี้เรียงเป็นแถวๆ สำหรับผู้ที่มาเป็นเกียรติในงานจะได้นั่งพัก หรือนั่งฟังพระสวด ที่บริเวณรอบๆมีคนเดินกันขวักไขว่เพื่อมาดูการเผาศพในครั้งนี้
เจ้าภาพในงานนี้ผมว่าน่าจะเป็นลูกหลานของผู้ตาย และเป็นคนมีเงินจึงได้จัดเสียใหญ่โต ผมกับน้องชายก็อยากรู้อยากเห็นบ้างเหมือนเด็กอื่นๆทั่วไป ทั้งๆที่เคยมาดูเขาเผาศพตรงนี้หลายครั้งแล้ว
ผมกับน้องชายจึงมุดแทรกผู้ใหญ่ ที่ยืนกันอย่างหนาแน่นเข้าไปจนถึงใกล้หน้าปะรำพิธี เห็นมีเด็กๆตลาดเจ็ดเสมียนบางคน ยืนอยู่ตรงนั้นอยู่ก่อนแล้ว ในมือถือข้าวหลามกระบอกใหญ่คนละกระบอก เพื่อนบางคนหันมาทางผมแล้วบุ้ยไบ้ ทำสายตาไปทางสุภาพสตรีคนหนึ่ง ที่กำลังแจกจ่ายข้าวหลามกระบอกใหญ่ๆ ให้กับเดํกหรือผู้ใหญ่ที่ต้องการ
ผมคิดว่าถ้าเราเข้าไปก็คงจะได้รับแจกเช่นเดียวกับคนอื่นๆ เพราะว่างานศพนั้นเจ้าภาพบางราย จะมีการนำขนมหรือของบางอย่างมาแจกเด็กๆด้วย ผมเดินเข้าไปใกล้ๆเด็กกลุ่มนั้น ก็ได้ยินเสียงผู้หญิงคนหนึ่งแต่งกายชุดดำเรียบร้อย ร้องเรียกผมกับน้อง
“หนูๆ ลูกครูหิรัญน่ะ มาทางนี้เร็ว น้าให้ข้าวหลาม มารับไปเร๊วววววว”
อ้าวเจ้าภาพคนนี้รู้จักผมกับน้องเสียด้วย แต่ในความเป็นจริงแล้ว ในชุมชนแคบๆอย่างนี้โดยส่วนใหญ่จะรู้จักกันหมดแทบทุกบ้าน แล้วยิ่งเตี่ยผมเป็นครูใหญ่ที่นี่ด้วย ไม่มีใครที่จะไม่รู้จักครอบครัวผมหรอกครับ
อาคารดั้งเดิมของโรงเรียนวัดเจ็ดเสมียน (สัจจานุกูล)
ผมได้ยินแล้วจึงดึงมือน้องของผมให้ตามผมมาเข้าไปตรงเสียงเรียก คุณน้าคนนั้นเอาข้าวหลามกระบอกใหญ่ยื่นให้ผมคนละกระบอก ผมได้ข้าวหลามแล้วก็เดินเร่ออกมาบนถนน คิดในใจว่า วันนี้ได้ฟาดข้าวหลามละ ของชอบของผมกับน้องเสียด้วยซี
เมื่อได้เวลาเผาคือพิธีต่างๆเสร็จแล้วประมาณบ่าย ๓ โมง ผู้คนที่มาร่วมงานนี้เข้าคิวกัน นำดอกไม้จันที่ได้รับแจกล่วงหน้าแล้วไปใส่ที่หน้าโลงศพแล้ว พระ ๔ รูปก็เริ่มสวด สัปเหร่อจัดแจงจุดไฟแหย่เข้าไปที่ไต้กองฟืน ที่ได้ราดน้ำมันก๊าดไว้แล้วชุ่มโชก เผาร่างที่ไร้วิญญาณนั้น
ไฟเมื่อได้น้ำมันก็ลุกพรึบขึ้นโชติช่วง เปลวไฟได้แลบเลียขึ้นไปถึงยอดปราสาทที่ทำไว้อย่างสวยงาม หยวกกล้วยที่ได้ฉลุลวดลายไว้ ก็ค่อยๆบิดเบี้ยวเพราะความร้อน แล้วไฟที่ร้อนแรงก็กลืนปราสาทไปหมด
ในการนี้ก็เป็นหน้าที่ของสัปเหร่อ ที่จะควบคุมให้ไฟลุกไหม้ตลอดเวลา และให้ไหม้ศพให้หมด เพราะว่าพรุ่งนี้เช้าเจ้าภาพลูกหลานก็จะมาเก็บกระดูกไปบำเพ็ญกุศลส่งไปให้ผู้เสียชีวิตต่อไป
ในเรื่องนี้มีผู้ที่รู้จักนับถือกันที่มีอายุมากแล้ว ได้เล่าให้ฟังว่า บางครั้งไฟอันร้อนแรงนั้นเผาไปที่ตัวศพ ศพได้รับความร้อนมากก็แตกปะทุ อวัยวะบางส่วนเช่น แขน ขา หรือหัว หลุดกระเด็นออกจากตัว กระเด้งไปข้างล่างก็มี สัปเหร่อต้องรีบวิ่งไปเก็บ แล้วจัดการโยนใส่เข้าไปในกองฟอน เหมือนเดิม เพื่อให้ไฟไหม้ให้หมด
ผมกับน้องชายยืนดูเขาเผาศพกันที่บนถนน และผมก็สังเกตน้องของผมเหลือบมองมา ที่กระบอกข้าวหลามที่ผมถืออยู่บ่อยๆ เขาคงจะทนฤทธิ์แห่งความโลภมากไม่ไหว (น้องของผมตะกละแบบเด็กๆ) เขาจึงเอ่ยปากบอกผมว่า
“น้องขอถือข้าวหลามเองนะ” พลางมองหน้าผม เห็นผมเฉยๆอยู่เขาจึงบอกอีกว่า
“ให้น้องถือข้าวหลามของพี่ก็แล้วกัน ถึงบ้านแล้วน้องจะคืนให้ "
ผมพยักหน้าแล้วส่งกระบอกข้าวหลามให้ และทำเป็นแกล้งบอกเขาว่า
“ถึงบ้านแล้วคืนให้พี่จริงๆนะ ”
เขาพยักหน้าทำตาปะหลับประเหลือก
พอดีเตี่ยและแม่ของผมวางดอกไม้จันทร์ที่ศพเสร็จแล้ว และจะกลับบ้านเดินผ่านมาเห็นผมสองคนพอดี
เตี่ยของผมจึงถ่ายรูปให้ (คือรูปแรกในเรื่องนี้)
แล้วชวนผมกับน้องชายเดินกลับไปบ้านด้วยกัน...
ถึงบ้านแล้วน้องชายของผม จะคืนข้าวหลามให้ผมหรือเปล่า ต้องติดตาม เรื่องสั้นชุด
”เด็กบ้านนอก” ต่อๆไปครับพ้ม..
นายแก้ว ผู้เขียน ๑๑ ต.ค.๒๕๕๕